Św. Bartłomiej, apostoł i współpatron

Streszczenie

Tego Apostoła znamy jedynie dzięki umieszczeniu go na liście Dwunastu. Nowy Testament nie zamieszcza o nim żadnej historii. Nie znamy nawet jego imienia osobistego, ponieważ Bartłomiej z aramejskiego Bar Talmai znaczy syn Talmaja (por. Joz 15,14), lub syn Tolomeusza, imię poświadczone przez Józefa Flawiusza.

Pewna tradycja wywodząca się z IX wieku utożsamiła św. Bartłomieja z Natanaelem, występującym w czwartej Ewangelii. Natanael byłoby imieniem, a Bartłomiej nazwiskiem rodowym. Jednakże ta identyfikacja wywodzi się z tendencji uzgadniającej, dzisiaj prawie zarzuconej, która zmierzała do uczynienia z uczniów Pana Jezusa w czwartej Ewangelii członków grupy Dwunastu, grupy prawie nieznanej w tej Ewangelii.

Jeśli ta identyfikacja byłaby historyczną, mielibyśmy odnośnie Natanaela-Bartłomieja kilka danych: pochodził z Kany Galilejskiej (por. J 21,2), usłyszał od Filipa pierwsze wyznanie wiary w Jezusa, chociaż przyjął je sceptycznie, ze względu na jego pochodzenie z Nazaretu (por. J 1,45 nn), jednakże gdy rozmawiał osobiście z Panem Jezusem, sam go wyznał jako Mistrza, Syna Bożego i Króla Izraelskiego (por. J 1,49). Po świętach paschalnych spotykamy Natanaela razem z Piotrem i innymi uczniami nad Jeziorem Galilejskim przy łowieniu ryb i przy kolejnym pojawieniu się Zmartwychwstałego (por. J 21, 1-3).

Legendy postbiblijne przedstawiają Bartłomieja nauczającego w Indiach, Etiopii, Mezopotamii, Azji Mniejszej... Według św. Izydora z Sewilli umarł jako męczennik, odarty żywcem ze skóry.

O. Założyciel w świetle własnego doświadczenia, patrzy na wszystkich Apostołów bez wyjątku, jako na wielkie ofiary prześladowań: „Któż nie będzie zwracał uwagi, umiłowany Teofilu, na te wszystkie prześladowania, kalumnie i inne udręki, z jakimi spotyka się Misjonarz, wiedząc, że Jezus Chrystus, św. Paweł i pozostali Apostołowie i wszyscy prawdziwi Misjonarze musieli przejść tę drogę? Dlatego musisz pamiętać o słowach proroka Izajasza (30,15): „W wyciszeniu i ufności będzie wasza moc”. Ty staraj się zachować milczenie, pracować i oczekiwać, że Pan uciszy tę burzę. I gdy was będą prześladować w jednym mieście, uciekajcie do drugiego (Mt 10,23), ale nigdy nie porzucaj ani nie opuszczaj swojej posługi” (3, n 9).

******************

Dane historyczno-biblijne

Należy do grupy Dwunastu. Niewiele wiemy o nim. Jego imię wydaje się być nazwiskiem rodowym Bar Talmai, co znaczy syn Talmaja (por. Joz 15,14), imię poświadczone przez Józefa Flawiusza. Ten Apostoł znany jest jedynie dzięki umieszczeniu na liście Dwunastu i występuje na szóstym miejscu w Ewangeliach i na siódmym w Dziejach Apostolskich. Jego obecność w grupie odpowiada poważnej tradycji pierwotnej.

Z braku większej ilości danych o jego osobie, w późniejszej tradycji, znanej od IX wieku, zaczęto utożsamiać go z Natanaelem z czwartej Ewangelii. Natanael byłoby więc jego imieniem, a Bartłomiej nazwiskiem rodowym. Jedyne uzasadnienie, jakie w tym wywodzie jest przytaczane jest bardzo słabe, a mianowicie, że u św. Jana (1,45) Natanael jest powołany za pośrednictwem Filipa i w spisach Apostołów u synoptyków zajmuje miejsce zaraz po Filipie, ale w Dziejach Apostolskich (1,13) znajduje się na innym miejscu. Taka identyfikacja wywodzi się z dawnej tendencji, dzisiaj już zarzuconej, aby uczniów Jezusa z czwartej Ewangelii utożsamiać z grupą Dwunastu.

Z braku danych biblijnych odnośnie apostolatu św. Bartłomieja, przekazy legendarne uczyniły go misjonarzem w Indiach, Etiopii, Arabii, Mezopotamii, Likaonii, Azji Mniejszej... Także odnośnie jego śmierci rozpowszechniły się bardzo rozmaite przekazy. Na Wschodzie przedstawia się go jako ukrzyżowanego; w Martyrologium Rabana Maura jako ściętego mieczem, a według św. Izydora z Sewilli żywcem odartego ze skóry.

Nurt klaretyński

O. Założyciel w swoim Liście do Misjonarza Teofila o św. Bartłomieju pisze następująco: „Któż nie będzie zwracał uwagi, umiłowany Teofilu, na te wszystkie prześladowania, kalumnie i inne udręki, z jakimi spotyka się Misjonarz, wiedząc, że Jezus Chrystus, św. Paweł i pozostali Apostołowie i wszyscy prawdziwi Misjonarze musieli przejść tę drogę? Dlatego musisz pamiętać o słowach proroka Izajasza (30,15): „W wyciszeniu i ufności będzie wasza moc”. Ty staraj się zachować milczenie, pracować i oczekiwać, że Pan uciszy tę burzę. I gdy was będą prześladować w jednym mieście, uciekajcie do drugiego (Mt 10,23), ale nigdy nie porzucaj ani nie opuszczaj swojej posługi” (3, s. 353).

W Konstytucjach z 1857 roku przytacza się następującą gorącą deklarację klaretyńską:

„Ludzie światowi miłują zaszczyty i poważanie u ludzi [...], a nienawidzą to, czego doznawał Jezus Chrystus: potwarze, oszczerstwa, prześladowania, ubóstwo, cierpienia i śmierć na Krzyżu. Misjonarze, bowiem, jako uczniowie, słudzy i synowie Pana Jezusa, niech się starają nosić ten sam strój, co Jezus. Tam gdzie Boski majestat jest znieważany i bliźni niewinnie osądzany, tam niech pragną znosić cierpienia, obelgi, fałszywe oskarżenia i zniewagi i być uważanymi za szalonych, nie dając ku temu żadnego pretekstu, ale naśladując Świętych Apostołów, o których mówi Pismo święte: „A oni odchodzili sprzed Sanhedrynu i cieszyli się, że stali się godni cierpieć dla imienia Jezusa” (Dz 5,41). Szczęśliwi ci, którzy dochodzą do tego poziomu! Ten poziom osiągną wszyscy, którzy pragną być prawdziwymi misjonarzami apostolskimi, aby o każdym z nich można było powiedzieć, cytując słowa Psalmisty: są „Jak ostre strzały w ręku wojownika” (Ps 119,4)”.

BIBLIOGRAFIA

BROWN, R.E. La comunidad del Discípulo Amado, Salamanka 1983.
BÜHNER, J.A. hasło apóstol w Diccionaro Exegético del Nuevo Testamento, t. I, Salamanka 1996.
CLARET. Carta al misionero Teófilo, w EE, Madryt 1985.
LÉON-DUFOUR, X. hasło apóstol w Diccionario del Nuevo Testamento, Bilbao 2002.
MÜLLER, D. hasło apóstol w Diccionario Teológico del Nuevo Testamento, t. I, Salamanka 1980.

24 Sierpień. Św. Bartłomiej, apostoł i współpatron