27 Grudzień. Św. Jan Apostoł i Ewangelista, współpatron

Streszczenie

Biblistyka rozróżnia trzy postacie ukrywające się w tytule dzisiejszego święta: Jan, brat Jakuba i syn Zebedeusza; Umiłowany Uczeń, którego imienia nie znamy, lecz nie z grupy Dwunastu; redaktor Czwartej Ewangelii, bliski Umiłowanemu Uczniowi, ale od niego różny. Starożytność utożsamiła wszystkich w jednej osobie. Biorąc pod uwagę, że w naszym przypadku rzeczą najważniejszą jest Ewangelia, która powstała we wspólnocie Umiłowanego Ucznia, odniesiemy się do tej postaci, jeśli nie redaktora, to z pewnością osoby gwarantującej chrześcijańską refleksję przekazaną w tej Ewangelii.

Z pewnością Umiłowany Uczeń był postacią realną, która jednak dotarła do nas w formie nieco wyidealizowanej – jako uczeń doskonały, mający podobny związek z Panem Jezusem (por. J 13,23) do tego, jaki On utrzymywał ze swoim Ojcem (por. J 1,18). Nie ulega wątpliwości, że tytuł Umiłowany Uczeń nadała mu utworzona wokół niego wspólnota.

Jeśli pominiemy cechy idealizujące postać Umiłowanego Ucznia, możemy z całą pewnością stwierdzić, że należał on do wspólnoty św. Jana Chrzciciela i chodził z Panem Jezusem w czasie jego wędrówek po Judei, a szczególnie był obecny w czasie Jego męki. W okresie paschalnym stał się świadkiem i bezdyskusyjnym przywódcą jednej z licznych wspólnot judeochrześcijańskich, jakie w tym czasie powstały.

Nie wiemy gdzie i kiedy zmarł Umiłowany Uczeń. Najważniejsze znaczenie ma to, że on i jego szkoła dokonała głębokiej refleksji dotyczącej Chrystusa i jego dzieła. Przy końcu I wieku połączyła się ze wspólnotami chrześcijańskimi powstałymi wokół postaci św. Piotra i św. Pawła, a wraz z tym zaowocowało teologiczne i duchowe dziedzictwo Kościoła.

Nasz O. Założyciel, zgodnie z osiągnięciami ówczesnej biblistyki, podziwiał apostolską odwagę synów gromu, tytuł nadany przez Zbawiciela synom Zebedeusza, a równocześnie dokładność i głębię pism domniemanego autorstwa św. Jana: „Najbardziej oświeconego ze wszystkich Ewangelistów i który pozostawił najbardziej wzniosłe pojęcia o osobie Jezusa Chrystusa. W niej znajdują się światła, które przekazał Pan uczniowi, gdy ten spoczywał na jego piersi [...]. Ale niestety, iluż jest takich, co zamiast czcić Jezusa Chrystusa, przynoszą mu wstyd i stają się, według słów Apostoła, Antychrystem!” (2, s. 297).

******************

 

Dane historyczno-biblijne

Aktualna biblistyka rozróżnia trzy postacie ukrywające się w tytule dzisiejszego święta: pierwsza to Jan, brat Jakuba i syn Zebedeusza; druga Umiłowany Uczeń, którego imienia nie znamy, lecz nie z grupy Dwunastu; oraz trzecia redaktor Czwartej Ewangelii, który był wyróżniającym się członkiem wspólnoty Umiłowanego Ucznia, ale od niego różny. Starożytność utożsamiła wszystkich w jednej osobie. Biorąc pod uwagę, że w naszym przypadku rzeczą najważniejszą jest Ewangelia, która powstała we wspólnocie Umiłowanego Ucznia odniesiemy się do tej postaci, jeśli nie redaktora, to z pewnością osoby gwarantującej chrześcijańską refleksję przekazaną w tej Ewangelii.

Aż do niedawna utożsamiano Umiłowanego Ucznia z Janem, synem Zebedeusza. Jeszcze dzisiaj konwencjonalnie określa się Czwartą Ewangelię, trzy Listy i Apokalipsę, jako corpus joaneo. Niemniej jednak, dwa wieki badań nauk biblijnych podtrzymują powszechne przekonanie, że Umiłowany Uczeń nie należał do grupy Dwunastu, ale był uczniem Pana Jezusa, powołanym w innym momencie (por. 1, s. 34 nn).

To także wyjaśnia, że w czasie publicznej działalności Pana Jezusa Umiłowany Uczeń pojawia się tylko w Judei, nigdy w Galilei. Oprócz tego grupa Dwunastu w Czwartej Ewangelii pełni drugorzędną rolę. Z drugiej strony, rywalizacja pomiędzy tym Uczniem i Piotrem, przede wszystkim widoczna w relacjach przedstawiających Mękę i Zmartwychwstanie, byłaby nie do pojęcia, gdyby Umiłowany Uczeń należał do grupy Dwunastu. Te i inne okoliczności, jak na przykład obecność Umiłowanego Ucznia w czasie Ostatniej Wieczerzy, skłaniają do rozszerzenia obrazu ilości osób i grup związanych z Panem Jezusem. Bez wątpliwości mamy do czynienia z czymś bardziej skomplikowanym niż to, co przedstawiają Ewangelie synoptyczne.

Z czasem myślano także, że Umiłowany Uczeń nie był postacią historyczną, ale idealną. Jednakże aluzja odnośnie jego śmierci (J 21,23), nie dopuszcza takiej opinii. Chodzi z pewnością o osobę z krwi i kości, podobnie jak Piotr.

Nie ulega jednak wątpliwości, że wspólnota wyidealizowała jego osobę, przedstawiając go jako wzór ucznia, spoczywającego w kontemplacyjnej postawie na piersi Pana Jezusa (por. J 13,23), podobnie jak to czyni Pan Jezus w stosunku do swego Ojca (por. J 1,18). Poszedł on za Jezusem na miejsce procesu i nie wyparł się Go (por. J 18,15-18); zamiast uciekać, gdy Pan Jezus został skazany, pozostał przy swoim Panu nawet na Kalwarii (por. J 19,26); pierwszy uwierzył w Jego Zmartwychwstanie (por J 20,8). Prawdopodobnie nie on sam sobie nadaje przydomek Umiłowanego Ucznia, ale czyni to jego wspólnota z szacunku i uwielbienia.

Odrzucając w tej historii to wszystko, co pochodzi z wyidealizowania postaci, należy przyjąć, że Umiłowany Uczeń pochodził z Judei, być może z Jerozolimy, której topografię znał bardzo dokładnie. Przez jakiś czas przebywał we wspólnocie Jana Chrzciciela; chodził z Jezusem w czasie Jego pobytu w Judei, a szczególnie był obecny w czasie Jego Męki; oraz stał się bezdyskusyjnym i niedoścignionym przywódcą jednej z grup judeochrześcijańskich, powstałych po świętach paschalnych.

Jego wspólnota musiała opuścić Palestynę, ponieważ rozpoczynając bardzo wcześnie publiczne nauczanie o Jezusie jako Bogu, doszło do ostrej konfrontacji z Synagogą. Być może niektórzy z jej członków zostali ukamienowani, jak to sugeruje tekst Ewangelii św. Jana (10,33): „Nie chcemy cię kamienować za dobry czyn, ale za bluźnierstwo, za to, że ty będąc człowiekiem uważasz siebie za Boga”.

Należy zauważyć, że powierzenie Maryi Umiłowanemu Uczniowi dokonane przez Jezusa z krzyża (por. J 19,26 nn) stało się motywem rozmaitych spekulacji odnośnie ich zamieszkania. Najbardziej rozpowszechniona stała się tradycja podająca, że mieszkali razem w Efezie, aż do zaśnięcia Maryi.  Jednak również w Jerozolimie czci się miejsce zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny.

Nie można dokładnie ustalić, gdzie i kiedy zmarł Umiłowany Uczeń. Św. Jan żyjący na wygnaniu w Patmos (por. Ap 1,9), nie jest tą osobą, ale jest wizjonerem pochodzącym bezsprzecznie z tej szkoły. Najważniejsze znaczenie ma to, że Umiłowany Uczeń dokonał głębokiej refleksji o Chrystusie i jego dziele. Refleksja ta została pogłębiona i spisana przez wspólnoty po nim pozostawione. Te wspólnoty były bardzo szczególne, w oczywisty sposób różne od wspólnot założonych przez św. Piotra czy św. Pawła, chociaż prawdopodobnie przy końcu I wieku nastąpiła ich fuzja i dało to początek Wielkiemu Kościołowi. Księgi zwane janowe, dostarczają nam bardzo ważnych danych dotyczących historii chrześcijaństwa pierwotnego, tworzonego przez rozmaite nurty i grupy, uzupełniające się wzajemnie.          

 

Nurt klaretyński    

Nasz O. Założyciel, zgodnie z osiągnięciami ówczesnej biblistyki, utożsamił te osoby. Podziwiał apostolską odwagę synów gromu, tytuł nadany przez Zbawiciela synom Zebedeusza, a równocześnie dokładność i głębię pism domniemanego autorstwa św. Jana.

W swoim zbiorze kazań panegirycznych O. Klaret przedstawia następujące świadectwo o św. Janie: 

„Apostoł jest to człowiek pełen miłości do religii i przynaglany tą miłością, w swoim zapale podejmuje wszelkiego rodzaju prace i poświęca swoje wysiłki wszystkim ludom ziemi. Jego przedsięwzięciami kieruje święty zapał i pierwsze osiągnięte wyniki służą mu za bodziec do odnoszenia następnych zwycięstw. Czy w tym obrazie Apostoła rozpoznajecie św. Jana a wraz z nim wzór apostolatu, który wy powinniście realizować? Ale, jakież wspaniałe łaski usposabiają go do tego urzędu? Gdy Jezus Chrystus czyni cuda, wybiera św. Jana, aby był ich świadkiem. Jest jednym z tych Apostołów, z którym Zbawiciel wychodzi na górę Tabor, gdzie ukazuje swoją chwałę, jest jednym z tych, którzy idą do Jerozolimy, gdzie objawia się Jego miłosierdzie oraz należy do tych, którzy na Jeziorze Tyberiadzkim oglądają wszechmoc jego potęgi. To jemu ukazuje się Jezus Chrystus po tym jak zwyciężył śmierć i jako Pan wszechświata poleca mu dawać świadectwo prawdy o Nim.

Spieszy św. Jan dawać to świadectwo, a jest to świadectwo oficjalne i jest prawdziwe: Verum est testimonium ejus (J 21,24). Opowiada o wydarzeniach w których uczestniczył. Nie mówi o czymś, czego nie widział lub osobiście nie słyszał: quod vidimus et audivimus. I gdzie najpierw rozbrzmiewa ten jego potężny głos? W Jeruzalem, gdzie nie wyschła jeszcze męczeńska krew św. Szczepana, gdzie rozgorzały prześladowania z powodu zwycięstw odnoszonych przez Ewangelię” (2, s. 284 nn).        

W innym miejscu tego samego dzieła nasz O. Założyciel pisze: 

„Zagadnienia na uroczystość św. Jana Ewangelisty:

• Wierność jest cnotą własną apostolatu. Św. Jan poprzez swą wierność nie tylko dorównuje w gorliwości pozostałym Apostołom, ale ich przewyższa poprzez swą wytrwałość. Przepowiadał Ewangelię podobnie jak inni Apostołowie, w Azji, Frygii i w krainie Partów. Tam zakładał kościoły i narażał się na męczeństwo usprawiedliwiając nadany mu przydomek Boanerges (synowie gromu). Pozostali Apostołowie opuścili Pana Jezusa w momencie Jego śmierci; św. Jan szedł za Nim aż na Kalwarię i stał pod krzyżem bez lęku przed Żydami. I jaką nagrodę otrzymał? Jezus Chrystus powierzył mu swoją Matkę [...].
• Najbardziej oświecona ze wszystkich Ewangelii i który pozostawił najbardziej wzniosłe pojęcia o osobie Jezusa Chrystusa. W niej znajdują się światła, które przekazał Pan uczniowi, gdy ten spoczywał na jego piersi; a które tutaj wyliczam: 1. Napisanie św. Ewangelii, a szczególnie wstępu do niej; 2. Napisanie Apokalipsy, gdzie przy pomocy wspaniałych obrazów ukazuje postać Jezusa Chrystusa; 3. Napisanie Listów, gdzie wskazuje, jaka powinna być nasza pobożność, nasze zaufanie i postępowanie zgodnie z wolą Pana Jezusa. Ale niestety, iluż jest takich, co zamiast czcić Jezusa Chrystusa, przynoszą mu wstyd i stają się, według słów Apostoła, Antychrystem!” (2, s. 297).

 

BIBLIOGRAFIA

1. BROWN, R.E. La comunidad del Discípulo Amado. Salamanka 1983.
2. CLARET.  Colección de selectos panegíricos t. V, Barcelona 1860.
3. LÉON-DUFOUR, X. hasło apóstol w Diccionario del Nuevo Testamento, Bilbao 2002. 
4. MEIER, J. P. Un judio marginal, t. III, Estella 2004.
5. MÜLLER, D. hasło apóstol w Diccionario Teológico del Nuevo Testamento, t. I, Salamanka 1980.